Modern çağı toplumlar ve insanlar arasındaki etkileşimlerin arttığı, hatta hızlandığı bir çağ olarak görmek yanlış olmasa gerektir. Bu etkileşimler içerisin-de en önemlisini ise birbirinden farklı diller ile hayatlar, hatta doğrudan dil ile düşünce, dil ile varoluşumuz arasındaki etkileşimlerin temsil ettiği de muhakkaktır. Herhangi bir kültürün ortaya çıkışında dil içindeki gelişmelerin etkisi önemlidir. Bir dilin kendi içinden yapılan edebi, fikri üretimler kadar o dile yabancı addedeceğimiz beşeri tecrübeleri aktarma çabası olarak tercüme hareketlerinin de önemli bir payı vardır kültürün oluşumunda. Bu açıdan kültürlerin ortaya çıkma, gelişme ya da yenilenme sürecinde farklı etkileri özümsemesi anlamına gelir tercüme çabası. Hem farklı, anlaşıl-ması, yorumlanması, karşısında bir konum belirlenmesi gereken durumları bize aktarır tercüme hareketleri; hem de tercüme yoluyla aktarılan düşünce, deneyim ve farklı yaşantıları işleme, dönüştürme, özümseme yolunda yeni bir hareketi, bir üretim sürecini tetikler.
Yaşadığımız hayatların hikayesini konuştuğumuz dillerin hikayesiyle birlikte ele almak, bu yüzden zorunlu olarak içinde hayat sürdüğümüz ta-rihsel-toplumsal vasatın temel özelliklerini de kavrama yolunda bize önemli tutamaklar sağlayacaktır. 12 Eylül askeri darbesinin ardından Türki-ye’nin bir şekilde coğrafyası dışındaki dünyaya da açıldığını görmekteyiz. Türk modernleşmesinin tarihi ve dolayısıyla Cumhuriyet yılları boyunca gerçekleştirilen tercüme hareketlerinin merkezinde Batı dillerinden Türkçeye çevrilen eserler ağırlılık bir yer edinmiş olsa da bu hareketlerin ortaya çıkardığı fikri verimin ülkenin pek hayrına sonuçlar üretmediği 12 Eylül öncesi yaşanan büyük toplumsal kavgalardan, sağ-sol çatışmalarından anla-şılıyordu. 12 Eylül’den sonra kültürel, toplumsal, tarihsel süreçlerde yaşanan dünya ile entegrasyonda sadece Batı dillerinden değil, yetersiz de olsa dünyanın diğer bölgelerinden, farklı dillerinden yapılan tercümelerin de etkisi arttı. Toplumlar arası etkileşimin giderek hızlandığı bir dönemde bu kabul etsek de etmesek de olağan bir sonuçtu denebilir. Bu süreci daha detaylıca görebilmek için sürecin önemli öznelerinin, diller arası iletişimi sağ-layan çevirmenlerin görüşlerine eğilmek bu açıdan ilginç olabilir.
Türkçe dahil dört dil bilen, dört dile hakim bir mütercim Vahdettin İnce. Onu Açık Görüş’te yazdığı yazılardan da yakından biliyor okurları. 1980’lerin sonundan bugüne birçok önemli eseri Arapça, Farsça ve Kürtçeden Türkçeye çeviren İnce kendi hikayesini, kaygılarını, korkularını, endişe-lerini, imkan ve imkansızlıklarını, mutluluk ve mutsuzluklarını anlatıyor Çevirmen adlı kitabında. Aktardığı olayların evrensel, bölgesel, tarihsel, yerel ve kişisel anlamlarını da yorumlamayı ihmal etmeden Türkçe’ye çevirdiği dört kitap eşliğinde bizi kişisel hikayesinin farklı boyutlarına şahit kılıyor.
Seyyid Kutup’un ünlü tefsiri Fizilalil Kur’an’ın mütercimlerinden biri olan Vahdettin İnce, Tabatabai’nin tefsiri el-Mizan, Molla Barzani’nin Irak’taki mücadelesini ele alan kitabı ve Hasaneyn Heykel’in Hz. Peygamber’i konu edinen kitabı ekseninde içinde yaşadığımız coğrafyanın son yüzyılına dair görüşlerini de bize aktarma fırsatı ediniyor.
Tarih öncesinde insanlar ve hayvanlar
Beşeri hayatın gelişmesinde insan-doğa, insan-hayvan ilişkilerinin yeri önemli bir konu olarak yer alır. Tarih öncesi Anadolu’da gerçekleşen yerleşim-lerde insan-hayvan ilişkilerini konu edinen Abu Bakar Siddiq, Neolitik dönemin evren evrelerinde bu yerleşimlerde ikamet eden toplumlardaki insan-hayvan ilişkilerinin çok boyutlu, renkli ve karmaşık olduğunu vurguluyor. Hem insanların hem de hayvanların hayat biçimlerini değiştiren bu ilişkile-rin toynaklı türlerin evcilleştirilmesini de beraberinde getirdiğini belirten yazar böylelikle yaptığı çalışmada Neolitik dönemin çekirdek bölgeleri arasın-da sayılan Anadolu’nun tarih öncesi dönemine farklı bir ışık düşürüyor.
Tarih öncesi Toplumlarda İnsan-Hayvan İlişkisi, Abu Bakar Siddiq, Çizzgi, 2019
Gizli Türk tarihi: Yenisey yazıtları
Türklerin tarihini araştırmada yaşanan birçok zorluk vardır. Bu zorlukların en başında elbette Türk kökenli toplulukların son derece geniş bir coğraf-yaya yayılmış olmaları gelir. İlk kez 1800’lü yıllarda bulunan Yenisey yazıtlarının 200 civarındaki eski Türkçe yazıtın hiçbirinde herhangi bir tarih kaydı bulunmamasına, satır aralarının azlığı ve düzensiz yazılmasına rağmen işaret ettikleri bazı tarihi olaylar sebebiyle tarihyazımı için değerli oldu-ğunu düşünen Prof. Dr. Erhan Aydın, hem Türklerin tarih sahnesine çıkışlarının izini sürebilmek için ciddiyetle araştırılması gereken yazıtlar ve ince-lenmesi gereken coğrafyaları belirliyor hem de Yenisey yazıtlarını Türk runik harfli metni, transkripsiyonu ve Türkçe çevirisi ile günümüz kültürüne kazandırıyor.
Sibirya’da Türk İzleri: Yenisey Yazıtları, Erhan Aydın, Kronik, 2019
Açık Görüş / Murat Güzel
