1106 yılında Gırnata’da doğan İbn-i Tufeyl İslam düşünce tarihinde İşraki bir filozof olarak kabul edilir. “Uyanık’ın oğlu Diri” anlamına gelen “Hayy bin Yakzan” ıssız bir adada tek başına büyüyen Hayy’ ın kendi kişisel tecrübeleriyle Hakikat’i arama çabasının kelimelere dökülmüş halidir. Hayy, tabiatla baş başa, tüm dış etkilerden her türlü insani ve İlahi öğretiden uzak biçimde çevresine bakarak, Hakikat’in bilgisini ve keşfeder. İbn-i Tufeyl bu eseri yazmasına sebep olarak “İslam felsefesi önderlerinden İbn-i Sina’ nın Hikmeti Meşriki adlı eserinde dile getirdiği bazı sırların açıklanmasının kendisinden istenmesini” gösterir ve şöyle der:
“İstediğin bilgileri Hayy bin Yakzan adını verdiğim bir hikaye aracılığı ile iletmeye çalışacağım. İbn-i Sina’nın insanları yola getirmek için isteklendiren, özendiren, akıl ve zeka sahiplerine ibret veren Hayy bin Yakzan ile Salaman ve Absal adlı mesellerinden ilham alarak kurduğum bu hikayeyi iyi izlersen Yakzan oğlu Hayy ile birlikte istediğin gerçeklere ulaşabilirsin.”
Tabii burada Tufeyl’in okuyucunun ulaşacağını iddia ettiği nokta “varlığın sırrı”, vahdeti vücud felsefesi kapsamında fena fillah (Allah’ta yokolma) makamıdır. Ki bu felsefenin bizler tarafından kabul edilemeyecek olduğu hepimizin malumudur. Eserin okunması veya izlemesi sırasında bu hususa dikkat etmek gerekebilir. Ancak şu da bilinmelidir ki, kitapta bu hususlar daha yoğun hissedilir. Sanırım yapımcı filmi yaparken biraz daha tartışmalı konulara itina göstermiş.
İbn-i Tufeyl romanında üç karakteri üç bilgi türü ile eşleştirir. Issız bir adada Hakikat’i arayan Hayy filozofu, Absal sufiyi Salaman’da dini kurallara bağlı alim şeklinde temsil edilir. Ama her üç bilgi türü de yani felsefe, tasavvuf ve şeriat aynı ezeli Hakikatin farklı tezahürleridir. Oysa biz biliyoruz ki gerçek bilginin kaynağı vahy ve o vahyi açıklayan Peygamber’in sünnetidir.
Filmin içerisinde bazı peygamber kıssalarından da esintiler olduğunu göreceksiniz. Bu da esasında Tufeyl’in bilgi kaynağı olarak eninde sonunda vahiyden de beslendiğini gösterir.
Hayy bin Yakzan 14. yy. dan itibaren dünyanın belli başlı hemen bütün dillerine çevrilmiştir. Hem felsefi içeriği hem de anlatı-roman biçimiyle Batı düşüncesini derinden etkilemiştir. Robinson Crusoe’ ye ilham kaynağı olan, Defoe, Bacon, Spinoza ve More gibi pek çok düşünür ve sanatçı üzerinde etkili olan Hayy bin Yakzan’ı okumak ve Batı düşüncesindeki etkilerini incelemek isteyenler “Hayy bin Yakzan” adlı kitaba bakabilirler. Günümüzde bir Türk bankasının reklam filmlerine bile konu olan Robinson, esasında Hayy’dan türetme, çalıntı bir hahramandan başka bir şey değildir.
Çocuklar !
Sizlere Hayy bin Yakzan ’ın hikayesinden birazcık bahsedeyim mi? Okuyamasanız da, anneniz size okur. Değil mi annesi?
Zamanın birinde, hiç çocuğu olmayan bir Kral kendisinden sonra tahta geçmesin diye ülkedeki tüm erkek çocukları öldürme kararı alır. Bir kadıncağız da, bir bebek dünyaya getirmek üzeredir ama bunu kraldan saklamayı bir şekilde başarır. Kadının Hayy adında bir erkek çocuğu dünyaya gelir. Ardından da, kralın zulmünden onu korumak için beşiğine koyup nehre bırakır.
Hayy yüze yüze bir adaya kadar sürüklenir. Bu adada Hayy bir ceylan tarafından beslenmeye başlar. Anne ceylan yavru Hayy’ı iki yıl sütüyle besler. Hayy zamanla annesini taklit etmeye onun gibi sesler çıkartmaya, hareketler yapmaya başlar. Ama Hayy zamanla hem annesinden hem de etrafta gördüğü diğer hayvanlardan farklı olduğunun bilincine varmaya başlar. Ve onları gözlemleyip çevresine, tabiata bakarak düşüncelere dalar.
Hayy’da ilk uyanan temel insani duygu, “utanma” olur ve avret yerlerini örtmesi gerektiğine karar verir. 8 yaşına geldiğinde artık Hayy ellerini beceriyle kullanmakta ve basit aletler –sopa vb- yapmaktadır.
Hayatının geri kalan safhalarında akıl, ateş ve ruh gibi farklı kavramları sorgulamaya devam eden Hayy’ı izlerken çocuklarınızın da benzer sorgulamaları size yaptığını, filmin dünyasına kendilerini kaptırdıklarını görecek çocukluklarına ait güzel bir hatıra bırakmış olacaksınız…