KUR’AN’IN EKSERUNNÂS TAHLİLİ
Mehmed Durmuş
Kur’an’da ‘Ekseru’n-nâs’ Terkibi nasıl Kullanılmaktadır?
Kur’an’da “insanların ekserisi/çoğunluğu” anlamındaki “ekserunnâs” terkibinin kullanımı hayli fazladır. Bu terkip bazen bu şekilde, bazen “ekseruhum” (onların ekserisi), “ekserukum” (ekseriniz) gibi çoğul zamirlerine bitişerek ve bazen de “eksera men fi’l-ard” (yeryüzünde bulunanların ekserisi) şeklinde kullanılmaktadır.
Bu yazı birkaç bölümden oluşmaktadır. Şu anda okumakta olduğunuz ilk bölümde, “ekserunnâs” ve benzeri terkiplerin geçtiği ayetlerin, ekserunnâs’a atfedilen niteliklere göre yapılmış bir tasnifi kabilinden, ayetlerin mealleri yer almaktadır. Diğer bölümlerde ekserunnâs’a atfedilen nitelikler ve ayetlerde verilmek istenen mesajlar değerlendirilecek, en sonunda daha genel bir değerlendirme yapılacaktır.
EKSERUNNÂS VE İLİM
“Ekserunnâsi lâ ya’lemûn”
*“Sana kıyameti, ne zaman gelip çatacağını soruyorlar. De ki: Onun ilmi ancak Rabbimin katındadır. Onun vaktini O’ndan başkası açıklayamaz. O göklere de yere de ağır gelmiştir. O size ansızın gelecektir. Sanki sen onu biliyormuşsun gibi sana soruyorlar. De ki: kıyametin bilgisi sadece Allah katındadır lakin insanların ekserisi bilmezler.” (A’raf, 187).
*“Mısır’da onu satın alan adam karısına dedi ki: Ona değer ver ve güzel bak! Umulur ki bize faydası olur. Veya onu evlat ediniriz. İşte böylece Yusuf’u o ülkeye yerleştirmek ve ona olayların tevilini öğretmemiz için (böyle yaptık). Allah emrine galiptir lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Yusuf, 21).
*“Allah’ı bırakıp taptıklarınız, sizin ve atalarınızın taktığı birtakım isimlerden başka bir şey değildir. Allah onlar hakkında herhangi bir delil indirmemiştir. Hüküm sadece Allah’a aittir. O size, kendisinden başkasına ibadet etmemenizi emretmiştir. İşte dimdik ayakta duran din budur lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Yusuf, 40).
*“Babalarının kendilerine emrettiği yerden girdiler lakin (bu tedbir) Allah’tan gelecek hiçbir şeyi onlardan savamazdı; ancak Yakub içindeki bir dileği açığa vurmuş oldu. Şüphesiz o (Yakub) ilim sahibiydi, ona biz öğretmiştik lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Yusuf, 68).
*“Onlar, Allah ölen bir kimseyi diriltmez diye var güçleriyle Allah’a yemin ettiler. Aksine bu, O’nun kendisine karşı hak bir vaaddir lakininsanların ekserisi bilmezler.” (Nahl, 38).
*“Bu, Allah’ın vaat ettiğidir. Allah vaadinden dönmez lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Rum, 6).
*“Sen yüzünü hanîf olarak dine, Allah insanları hangi fıtrat üzere yaratmış ise ona çevir. Allah’ın yaratışında değişme yoktur. İşte dimdik ayakta duran din budur lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Rum, 30).
*“Biz seni insanlarının bütününe ancak müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Sebe, 28).
*“De ki: Rabbim dilediği kimse için rızkı bolca verir, kısıtlar da lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Sebe, 36).
“Elbette göklerin ve yerin yaratılması, insanların yaratılmasından daha büyük bir şeydir lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Mü’min, 57).
“De ki: Allah sizi diriltir, sonra öldürür. Sonra sizi, şüphe götürmeyen kıyamet gününde bir araya toplar lakin insanların ekserisi bilmezler.” (Casiye, 26).
“Ekseruhum lâ ya’lemûn”
*“Ona rabbinden bir ayet indirilmeli değil miydi dediler. De ki: Allah bir ayet indirmeye elbette kâdirdir lakin onların ekserisi bilmezler.” (En’am, 37)
*“Onlara bir iyilik gelince, bu bizim hakkımızdır derler; eğer kendilerine bir fenalık gelirse, Musâ ve onunla beraber olanları uğursuz sayarlardı. Bilesiniz ki, onlara gelen uğursuzluk Allah katındandır lakin onların ekserisi bilmezler.” (A’raf, 131).
*“Onlar Mescid-i Haram’ın mütevellileri olmadıkları halde (müminleri) oradan geri çevirirlerken Allah onlara ne diye azap etmeyecek? (Mescid-i Haram’ın) Mütevellileri ancak takva sahipleridir lakin onların ekserisi bilmezler.” (Enfal, 34).
*“Bilesiniz ki göklerde ve yerde olan her şey Allah’ındır. Bilesiniz ki Allah’ın vâdi haktır lakin onların ekserisi bilmezler.” (Yunus, 55).
*“Allah hiçbir şeye gücü yetmeyen, başkasının malı olmuş bir köle ile katımızdan kendisine verdiğimiz güzel rızıktan gizli ve açık olarak infak eden bir kimseyi misal verir. Bunlar hiç eşit olur mu? Hamd Allah’a mahsustur lakin onların ekserisi bilmezler.” (Nahl, 75).
*“Biz bir ayetin yerine bir başka ayeti getirdiğimiz zaman -ki Allah neyi indirdiğini çok iyi bilir- ‘sen ancak bir müfterisin!’ dediler. Hayır, onların ekserisi bilmezler.” (Nahl, 101).
*“(Onlar mı hayırlı) yoksa yeryüzünü oturmaya elverişli kılan, aralarından nehirler akıtan, arz için sabit dağlar yaratan, iki deniz arasına engel koyan mı? Allah’la beraber bir başka ilah daha var mı? Doğrusu onların ekserisi bilmezler.” (Neml, 61).
*“Böylece biz onu anasına, gözü aydın olsun, gam çekmesin ve Allah’ın vadinin hak olduğunu bilsin diye geri verdik. Lakin onların ekserisi bilmezler.” (Kasas, 13).
“Biz seninle beraber doğru yola uyarsak, yurdumuzdan atılırız dediler. Biz onları kendi katımızdan bir rızık olarak her şeyin ürünlerinin toplanıp getirildiği, güvenli, dokunulmaz bir yere (Mekke’ye) yerleştirmedik mi? Lakin onların çoğu bilmezler.” (Kasas, 57).
*“Andolsun, onlara gökleri ve yeri kim yarattı diye sorsan, mutlaka ‘Allah!’ derler. De ki: hamd de sadece Allah’a mahsustur ama onların ekserisi bilmezler.” (Lokman, 25).
*“Allah çekişip duran birçok ortağın sahip olduğu bir adam ile yalnız bir tek kişiye bağlı olan bir adamı misal olarak verir. Bu ikisi eşit midir? Hamd Allah’a mahsustur ama onların ekserisi bilmezler.” (Zümer, 29).
*“İnsana bir zarar dokunduğu zaman bize yalvarır. Sonra kendisine tarafımızdan bir nimet verdiğimiz vakit, ‘bu bana ancak bilgimden dolayı verilmiştir’ der. Hayır, o bir imtihandır lakin onların ekserisi bilmezler.” (Zümer, 49).
*“Onları sadece hak olarak yarattık lakin onların ekserisi bilmezler.” (Duhan, 39).
*“Zulmedenlere, ondan başka bir azap daha vardır lakin onların ekserisi bilmezler.” (Tûr, 47).
EKSERUNNÂS VE İMAN
“Ekserannâsi lâ yu’minûn”
*“Rabbin tarafından gelmiş açık bir delile dayanan ve kendisini Rabbinden bir şahidin izlediği, ayrıca kendisinden önce, bir önder ve bir rahmet olarak Musâ’nın Kitabı bulunan kimse (küfredenler) gibi midir? Çünkü bunlar ona (Kur’an’a) inanırlar. Zümrelerden hangisi onu küfrederse, işte cehennem ateşi onun varacağı yerdir, bundan şüphen olmasın. Zira bu, senin Rabbinden bir haktır lakin insanların ekserisi iman etmezler.” (Hud, 17).
*“Elif. Lâm. Mîm. Râ. Bunlar Kitab’ın ayetleridir. Sana Rabbinden indirilen haktır lakin insanların ekserisi iman etmezler.” (Ra’d, 1).
*“Kıyamet günü mutlaka gelecektir, bunda hiç şüphe yoktur lakin insanların ekserisi iman etmezler.” (Mü’min, 59).
“Ekseruhum lâ yu’minûn”
*“Ne zaman onlar bir antlaşma yaptılarsa, yine kendilerinden bir grup onu bozmadı mı? Zaten onların ekserisi iman etmezler.” (Bakara, 100).
*“Şüphesiz onların ekserisine (azap) sözü hak oldu; onlar iman etmezler.” (Yasin, 7).
“Ekserunnâsi … bi-mu’minîn”
*“Sen ne kadar hırslı olsan da, insanların ekserisi mü’min değildirler.” (Yusuf, 103).
“Ve-mâ kane ekseruhum mü’minîn”
*“Şüphesiz bunlarda bir ayet vardır. Ama onların ekserisi mü’min değildirler.” (Şuara, 8).
*“Şüphesiz bunlarda bir ayet vardır. Ama onların ekserisi mü’min değildirler.” (Şuara, 67).
*“Şüphesiz bunlarda bir ayet vardır. Ama onların ekserisi mü’min değildirler.” (Şuara, 103).
*“Şüphesiz bunlarda bir ayet vardır. Ama onların ekserisi mü’min değildirler.” (Şuara, 121).
*“Böylece onu (Hud’u) yalancılıkla suçladılar; biz de kendilerini helak ettik. Şüphesiz bunlarda bir ayet vardır. Ama onların ekserisi mü’min değildirler.” (Şuara, 139).
*“Bunun üzerine onları (Semud’u) azap yakaladı. Şüphesiz bunlarda bir ayet vardır. Ama onların ekserisi mü’min değildirler.” (Şuara, 158).
*“Şüphesiz bunlarda bir ayet vardır. Ama onların ekserisi mü’min değildirler.” (Şuara, 174).
*“Şüphesiz bunlarda bir ayet vardır. Ama onların ekserisi mü’min değildirler.” (Şuara, 190).
EKSERUNNÂS VE ŞÜKÜR
“Ekseaunnâsi lâ yeşkurûn”
*“Binlerce oldukları halde, ölüm korkusundan dolayı yurtlarından çıkıp gidenleri görmedin mi? Allah onlara ‘ölün!’ dedi. Sonra onları diriltti. Şüphesiz Allah insanlara karşı lütuf sahibidir lakin insanların ekserisi şükretmezler.” (Bakara, 243).
*“Atalarım İbrahim, ishak ve Yakub7un dinine uydum. Allah’a herhangi bir şeyi ortak koşmamız bize yaraşmaz. Bu, Allah’ın bize ve insanlara olan lütfundandır lakin insanların ekserisi şükretmezler.” (Yusuf, 38).
*“İçinde dinlenesiniz diye geceyi, görmeniz için de gündüzü yaratan Allah’tır. Şüphesiz Allah insanlara karşı lütufkârdır lakin insanların, ekserisi şükretmezler.” (Mü’min, 61).
“Ekseruhum lâ yeşkurûn”
*“Allah’a karşı yalan uyduranların kıyamet günü hakkındaki kanaatleri nedir? Şüphesiz Allah insanlara karşı lütuf sahibidir lakin onların ekserisi şükretmezler.” (Yunus, 60).
*“Şüphesiz Rabbin insanlara karşı lütuf sahibidir lakin onların ekserisi şükretmezler.” (Neml, 73).
“Ve-lâ tecidu ekserahum şâkirîn”
*“(İblis:) Sonra elbette onlara önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından sokulacağım ve sen, onların ekserisini şükredenlerden bulmayacaksın.” (A’raf, 17).
EKSERUNNÂS VE AKLETME
“Ekseruhum lâ ya’gılûn”
*“Allah bahîra, sâibe, vasîle ve hâm diye bir şey (meşru) kılmamıştır. Lakin küfredenler yalan bir şeyi Allah’a iftira atıyorlar ve onların ekserisi akletmezler.” (Maide, 103).
*“Andolsun ki onlara: ‘Gökten su indirip onunla ölümünün ardından yeryüzünü canlandıran kimdir?’ diye sorsan, mutlaka ‘Allah!’ derler. De ki: Öyleyse hamd de Allah’a mahsustur fakat onların ekserisi akletmezler.” (Ankebut, 63).
*“Sana odaların arka tarafından bağıranların ekserisi akletmeyen kimselerdir.” (Hucurat, 4).
“Yesmeûne ev ya’gılûn”
*“Yoksa sen onların ekserisinin gerçekten dinleyeceğini yahut akledeceğini mi sanıyorsun? Hayır, onlar hayvanlar gibidir, hatta onlar yol bakımından daha da sapıktırlar.” (Furkan, 44).
“Ekseruhum lâ ya’lemûne’l-hakka fe hum mu’rıdûn”
*“Yoksa O’ndan başka ilahlar mı edindiler? De ki: Haydi, delillerinizi getirin! İşte benimle beraber olanların kitabı ve benden öncekilerin kitabı. Hayır, onların ekserisi hakkı bilmezler ve onlar yüz çevirenlerdir.” (Enbiya, 24).
*“Bu kitap müjdeleyici ve uyarıcıdır ama onların ekserisi yüz çevirdi, artık dinlemezler.” (Fussilet, 4).
EKSERUNNÂS VE FISK
“Ekserakum fasikûn”
*“Şöyle de: Ey Kitap Ehli! Yalnızca Allah’a, bize indirilene ve daha önce indirilene iman ettiğimiz için mi bizden hoşlanmıyorsunuz?Ekseriniz fasık kimselersiniz.” (Maide, 59).
*“Siz insanların hayrı için ortaya çıkartılmış en hayırlı bir ümmetsiniz; marufu emreder, münkerden nehyedersiniz ve Allah’a iman edersiniz. Ehli Kitap da iman etseydi, elbette bu, kendileri için hayırlı olurdu. Onlardan müminler de var; ekserisi ise fasıktır.” (Âl-i İmran, 110).
“Onların ekserisinde, ahidlerine (bağlılık) bulmadık. Gerçek şu ki, onların ekserisini fâsıklar olarak bulduk.” (A’raf, 102).
“Ekseruhum fâsikûn”
“Nasıl olabilir ki! Onlar size galip gelselerdi, sizin hakkınızda ne ahit, ne de antlaşma gözetirlerdi. Onlar ağızlarıyla sizi razı etmek isterler kalpleri ise buna karşı çıkar. Zira onların ekserisi fasıktırlar.” (Tevbe, 8).
EKSERUNNÂS VE ŞİRK
“Ekseruhum müşrikûn”
*“Onların ekserisi ancak Allah’a müşrikler olarak iman ederler.” (Yusuf, 106).
*“De ki: Yeryüzünde gezip dolaşın da, öncekilerin akıbetleri nice oldu, görün. Onların ekserisi müşrik idi.” (Rum, 42).
*“(Melekler de:) Sen münezzehsin. Bizim velimiz onlar değil, sensin. Belki onlar cinlere tapıyorlardı. Ekserisi onlara inanmıştıdiyecekler.” (Sebe, 41).
EKSERUNNÂS VE KÜFÜR
“Ve ekseruhum el-Kâfirûn”
*“Onlar Allah’ın nimetini bilirler, sonra da onu inkâr ederler. Onların ekserisi kâfirdir.” (Nahl, 83).
“Fe-ebâ ekserunnâsi illâ kufûran”
*“Muhakkak biz bu Kur’an’da insanlara her türlü misali çeşitli şekillerde anlattık. Yine de insanların ekserisi küfürden başkasını kabullenmediler.” (İsra, 89).
*“Andolsun bunu, insanların öğüt almaları için, aralarında çeşitli şekillerde anlatmışızdır lakin insanların ekserisi küfürden başkasını kabullenmediler.” (Furkan, 50).
EKSERUNNÂS VE DALALET
“Ekseru’l-Evvelîn” (Dalle)
*“Andolsun ki onlardan önce eski milletlerin ekserisi dalalete düştü.” (Sâffât, 71).
“Eksera men fi’l-ard”
*“Yeryüzünde bulunanların ekserisine uyacak olursan, seni Allah’ın yolundan saptırırlar. Onlar zandan başka bir şeye tabi olmaz, yalandan başka söz söylemezler.” (En’am, 116).
EKSERUNNÂS VE HAKKI KERİH GÖRME
“Ekserakum lel-hakkı kârihûn”
*Cehennemdekilere hitaben: “Şüphesiz biz size hakkı getirdik lakin sizin eskiriniz hakkı kerih görüyorsunuz.” (Zuhruf, 78).
“Ve ekseruhum lil-hakkı kârihûn”
*“Yoksa, onda cinnet olduğunu mu söylüyorlar? Hayır, o kendilerine hakkı getirmiştir. Lakin onların ekserisi hakkı kerih görmektedirler.” (Mü’minûn, 70).
EKSERUNNÂS VE CEHALET
“Ekserahum yechelûn”
*“Eğer biz onlara melekleri melekleri indirseydik, ölüler de onlarla konuşsaydı ve her şeyi toplayıp karşılarına getirseydik, Allah dilemedikçe yine de iman edecek değillerdi. Lakin ekserisi cahillik etmektedirler.” (En’am, 111).
EKSERUNNÂS VE YALAN
“Ve ekseruhum kâzibûn”
*“Bunlar (şeytanlara) kulak verirler ve onların ekserisi yalancıdır.” (Şuara, 223).
EKSERUNNÂS VE ZANNA TABİ OLMAK
“Ve-mâ yettebiu ekseruhum illâ zannâ”
*“Onların ekserisi zandan başka bir şeye tabi olmazlar. Şüphesiz zan, haktan hiçbir şeyin yerini tutmaz. Allah onların yapmakta olduklarını pek iyi bilir.” (Yunus, 36).
